La Araucanía PUBLICADO EL 14 SEPTIEMBRE, 2016 Txokiñche azmogenke che maneltufi ti pu zomo kelluntukelu ti wiño zugugetual ti mapuzugun mew

Nüigün tüfachi mañümtu: Paula Painen Calfuman, Tesoro Humano Vivo, epewtukelu mapuzugun mu femechimu pefalkelu mapuzugun; María Isabe Lara Millapan, feyta kimün zomo  poetagey ka fey kimelky mapuzugun; Sara Carrasco Chicahual, licenciada en eduación, feyta kelluntukukey ta mapuzugun mew, epurumezugun mu wirintukukey, ka kimelkey ta mapuzugun.

Kiñe ayiwün txawün mu ti wünelelu ti CNCA mew, Pedro Mariman, üytuy küla mapuche zomo tañi kelluntukukenmu ti zugugetual ti mapuzugun, feyta  femgey ti mülenmu ti üytun antü ti pu mapucheke zomo ñi üytun antü. Feyta reconocimiento ASÁT´AP 2016 pigey, femechi azkunuy ti mapuheke txokiñche ti CNCA mülelu tüfachi txipantu. Tati txawün entugey ti kiñe yafütuwe ruka mew Zuny Tradiciones pigey temuco mülelu, ka fey ülkatuneñmaeyuegün ti ülkatufe zomo Elisa Avendaño.

Feytamu, ti pu zoyümgechi pu zomo ñi üytugeal feyta: Paula Painen Calfuman, feyta Tesoro Humano Vivo, feyta rulpakelu ta epew re mapuzugun mew; María Isabel Lara Millapan, kimüngechi zomo ka poesiakelu feyta rulpakefi ta mapuzugun mew; Sara Carrasco Chicahual, licenciada en educación ka fey kelluntukukey ti mapuzugun mu, epurumezugun mu wirikefilu ka kimeltun mu ka pefalkakefi.

Ti wiño zugugetual mapuzugun

 Feytüfachi zugu mew ti wünelelu ti CNCA mew feypi “tüfachi üytuwün famtukuy ti CNCA feyta kiñechigeywüla tañi femeken ka faw elugey ti mañümtu küla zomo konkülelu fillke kimün zugu mu. Welu ka fey fentepun fanen zugu mu konkeigün tañi wiño zugugetual mapuzugun, feyta müli: Paula Painen Calfuman, Maria Isabel Lara Millapan ka Sara Carrasco Chicahual. Feyta rume müley ñi müleal feytachi küzaw mekekelu ti pu zomo, fantepu zew tañi oficializagewyeal llemay ta mapuzugun, kimtukunieyiñ ñi  fentepun fanenzugugen ti newenmageal ti kimeltun ka kimal taiñ mapuzugun”

“Tüfachi üytuwün zugu müley tañi mülenmu feichi mapucheke pu zomo ñi üytun antü mew, fey fillke txipantu kechuke konpachi septiembre küyen mew tukulpagekey ñi mapucheke zomo ñi weychan tañi wiñonütual ka wiñonietual kuifike zugu”, wechuy ñi pin ti Mariman.

Tati txawün wülgey puliwentu mew mapuche iyael yafütuam, ka fey puwy pu kimelke zomo, tañi pu reñma, ka ti wünelelu Sernameg mew Bárbara Eytel ka ti mülelu Archivo Regional mew Fresia Catrilaf ka ti pu wüneleyelu ti txokiñche zullintukelu chuchi ñi zoy kümelkan.

Pu üytun zomo

Nüluegün ti mañümtu kom rumeke mañümiegün. Paula Painen feyta üytugekelu Tesoro Humano Vivo, feypi “ Rume küme zuamkülen, rume zuampieyekenew ti txokiñ azmogenke che, fey rume pepi küzawkey, ka fillpüle pepi amuken, miyawken Arica, Iquique, ka fey Argentina tañi pegelal ñi küzaw, ñi chumken inche, tañi epew ñi kimelkefel ti pu püchikeche”.

María Isabel Lara kay, feyta rume ayiwkülen pi, “mañümnien tañi reñma, tañi lof, ka ti gen mapu tañi eletewegün tüfachi mapu mew ka fey mu müley ñi femkonküleal pu weketxem mu mugel tañi mogeleal taiñ zugun ka taiñ kimün, tüfachi felen taiñ mapu ka taiñ mogen”.

Feywula kay, Sara Carrasco feypi “ rume fanentuiñ tüfachi zugu, feytachi üytuwün kom pu che konküley petu femkonkülelu tañi amuleal ñi azmogen mew. Inche ñi zuam mew, küzawmaken ta mapuzugun fillkepüle mapu mew”

Feyegün ta postulayeyu ta txokiñkeche ka pu mapuche ka zullituyeyu feyti: kiñe logkonkunugelu ti CNCA fachi kiñel mapu mew Araucanía pigekel, küla che inatunekelu feyti newe kuifi ramtuwma zugu amulkelu ti CNCA ka kiñe che fey chipalu ti txokiñche mapuche zomo mew.

Tati pu antü kiñe ka epu konpayaychi octubre küyen tati pu küla zomo amualu Valparaíso mew, ti CNCA mageleyuegün tañi koneltupualegün ti mapucheke zomo ñi txawün mew.

 Üytuwün ASÁT´AP

 Tüfachi txipantu ka wegeywula ti CNCA tukuli feyti “üytuwün ASÁT´AP”, feyta mülenmu ti üytün antü mapucheke zomo ñi antü, fey kom feli tüfachi füta wigka kiñel mapu mew, ka fey wenuntuafilu ti pu zomo ti fillke kiñelke mapu mu mülelu ka fillke mapucheke gelu. Tüfachi 2016 feytachi üytuwün feyta “fillke mapucheke zugun” mew mülealu, zugugekelu, wirintukugekelu, afültukugekelu, fillke azaztuwün mew.

ASÁT´AP feyta ka zugun mu rulgepatulu feyta “zomo” piam ti Kawéskar ñi zugunmu mew, feychi üy zulligey tañi zoy pefalkageafel ti feychi zugun, tañi zoy kimnegenunmu, faw müley kayu zugun, mapuzugun, aymara, kechua, rapa nui, kawéskar ka yagán.

Pu mapucheke zomo ñi antü

 Tati kechu konpachi septiembre küyen mew, tukulpagekey ti pu mapucheke zomo ñi antü, tukulpagekelu ka ti Bartolina Sisa, feyti amulkefulu ti weychan kechua ka aymara wechakefiluegün ti wigka kofiernu, kuifitu mew siglo XVIII ti wenuntu Peru (fantepu Bolviagetulu), fey müna wecha lagümeyu feychi mu ñi pu kaiñe. Feyta üytün antügetuy tañi tukulpagetual feychi kuifi newenke zomo inkakelu ñi kimün, ñi mapu egün, ka fantepu petu müli feychi newen pu mapucheke zomo mew fillke mapu püle.

Feyta femekegey tañi ñamkülenual feychi zugu, petu inkañpekelu ñi  kimün, petu femekelu fantepu pu mapucheke zomo fillke püle mapu mew.