La Araucanía / Institucional / Pueblos originarios PUBLICADO EL 07 JULIO, 2016 Ayiwünkechi txawün mu üytugeyi mapuche azkanküzawfe ka zapikelu az-mogen che pütxüturüpülnelu ñi küzawegün.

Tati txawün txawüli azkanküzawfe, az-mogen küzawfe ka zapikelu az-mogen che kom feyegün txür llitukefilu txokiñche itxofill az-mogenke che egün, fey ramtuwün zugumu koneltukeluegün ti txokiñche itxofill az-mogenke che ñi amulkel. Feytimew tañi zewmageam ti we fütxa txokiñche itxofill az-mogenke che ka itxofill azaztun.

Feytachi pepiluwün llitugey tati txokiñuwmum ti pu azkanküzawfe ka zapikelu az-mogen che ka tati txokiñche itxofill az-mogenke che egün ñi zuam, fey zewmagey Temuko mew. Küñe antüy ti txawün, pefalgey ti azkanküzawfe ñi küzaw, ka gütxamkaygün mapuzugun mew, ka chafmapuchewen gütxamkawy, ka fey wechulentugey küñe püchi ayekan zugu mew, feymu ula ta üytegeyi ta fillke üytunkeche newenmanekelu ta mapuche kimün kuifitu mew mekekelu, fey tati ülkatufe Armando Nahuelpan, Nicolas Nahuelpan, ka tati raqküzawfe ka wüzüfe pigekelu ka üytunegelu tesoro humano vivo Dominga Neculman. Ka fey ti Elicura Chihuailaf, Lorenzo Aillapan ka Paula Painen, feyegün pepi puwlaygün tati txawün mew.

“Feymew ti wünenkülelu tati txokiñche itxofillke az-mogenkeche, Pedro Mariman, feypi tañi rume fanenzugugen feytachi zugu tañi chafmapuchewen tañi pepi pewalegün ka ñi yamuwaelegün . “Müley taiñ elal famekechi lila chew ñi txawal ka ñi güxamkawal, tañi zoy wenuntunetunmu tati fillke femkantun tañi itxofill az-mogenke che. Inchiñ amta txokiñche feymew ta fentepun newenmawmekeyiñ taiñ wiñonütual feichi kuifike femkantun kishu inchiñ taiñ mapuche az-mogengelu, fey mew ta refamechi müten ta pepi wepümgetuay ka folilkontuay ti nüwkülemum egün. Feymu mugel llemay ta müley taiñ pewtual txokinefiyiñ tañi feyegün tañi kelluntukukenmuyegün ta kimün mew ka azkakan mew tañi zoy newenmakefinmu ta mapuche ñi itxofill az-mogenke che.”

Tati küzaw txipay tañi elantünmu ka koneltu chelenmu ti Txokiñche Itxofill az-mogenke che mülelu fachi mapu, fey tukuy feychi Txokiñche Fillke Mapukeche chew tañi amulal ñi zugu ti txokiñ zugu tañi itxofill mapukeche ñi az-mogen ñi zapituwe ka pefalwe, ka fey tati txipanmu tati wüne ramtugeken mew ti pu itxofill mapukeche ti zewmageafelmew ti Fütxa Txokiñche Itxofill az-mogenke che.

Koneltun mew llitugey tati UFRO ñi ruka mew, kafey ula ti txipal entugey feyti kiñe in zugu ka rüfrulpa gütxam entugey ti umañeluwpeyem Bayern mew, Temuko mülelu.

Poyewün mañümtu ka ñi üytunchegeam

Chew tati zoy newenmagelu ti txawün, txawawnegelu ti kultxun ka kiñe azelkantun entunelu ti pu azkanküzawfe ka ti pu zapi az-mogenfe genkülelu ti txawün mew, tati pu azaztufe Armando Nahuelpan ka tati Dominga Neculman mañümigu tañi üytugenmu ka rume ayiwigu, ka mür feypigu tañi chumkawnurume ta femgeayu pipelayu pigu, welu feyta rume fanenzugugey tañi txipanmu tañi kuifitu ñi rumel küzawmamekeken ñi küzaw egu.

ka fey ti logkolelu ti txokiñche azkanküzawfe ka zapi az-mogenfe mew Pablo Manquenahuel, feypi “ fey ta mapuche azkanküzawfe gey ta che niey epu rumetu zugu, ponkiwtu taiñ kishu taiñ az-mogen ka welulün az-mogen, fey wüne fey müley ñi amulal ti newenmayal tati inchegen ñi az-mogen, taiñ femechimu ñi zoy peñmageam taiñ az-mogen ka kafey müley ti che kimelkelu taiñ zugu, ka femechimu tañi ñamkülerputuafel ti wezake üzewünke zugu ka ti üllamüwün zugu txipakeluam ka mülekeluam ti kimnuchiche ka ti ayikelu ñi müleam feichi kuifitu üllamüwün zugu”

Feymew müley nieal famekechi txawün taiñ pepi txürümal taiñ kimün taiñ rakizuam feyta taiñ pepi kimtukuneam chem ta zoy küme txapümaeiñmu ka kiñelaiñmu, feyta müley ñi femal, feyta re azkanküzawfegelayiñ ka chegeyiñ ka rume ayineyiñ taiñ amulneal ti inchegen ñi az-mogen. Fey ta kimuwayiñ pirumeyiñ ka, ka taiñ zewmayael kiñe tukulpan zugu taiñ kuifike chi ñi elel, femechimu amuleyiñ taiñ zoy txawüluwküleal kiñeluwküleal inchiñ taiñ chaf mapuchewen. Ka fey müley ñi amulneal feichi zugu tañi tukuñmageam inchiñ taiñ azkanküzaw, kuifike ka weke azkanküzaw ka fey mülellenufulerume ti proyetu, feyti püchi txokiñ mapuche az-mogen müley ñi wenüwkawküleal tati mapucheke azkanküzawfe egün, feyta llitugelu küñe küme txawün mew tüfachi wiñon antü”, wechupuy ñi pin ti Manquenahuel.