La Araucanía PUBLICADO EL 04 JULIO, 2016 Wünenkülelu tüfcahi küñelmapu mew, tukuwiriny tañi amulgeam ti ramtuwün zugu tañi oficializageal ti mapuzugun

Kinken mew, txür mapuche-pewenche lofcheyegün lonkimay mülelu, tati wünenkülelu tuku zuguy ñi wülal ran tañi amulgeam ti chempilen ti OIT ñi convenio 169. Tati txawün puwy ti wünelelu ti itxofillke az-mogenke che ñi mülemum, Pedro Mariman, feytachi txokiñüwkülemum rume koneltuley tüfachi zugu mew.

Kinken püle ti pu lofche mapuche-pewenche lonkimay mülelu, tati wünenkülelu tüfachi küñelmapu mew, Andrés Jouannet, tukuwiriny tañi feypifalgeal ti gülamtuwünpemum tachi küñel mapu mew tañi tukulelgeam ta ran tati ramtuwün zugu tañi mülenmu ñi amulgeam tañi oficializegeal ti mapuzugun tüfachi küñel mapu mew, küme inatuneam ñi chumechi pilen ti OIT ñi convenio 169.

Felenmu ta zugu, ti wünenküleyelu tüfachi mapu mew tañi ayilen ñi zoy wepümal fillke az-mogenke che, ka tañi zapial tañi inkañpenegeal ka tañi chumechi txemtulen ti pu kuifike mapukeche, pigey ñi llitugeal tüfachi ramtuwün zugu chew ñi kom pu che koneltulelu ti lof mew ka tkokiñkeche mew tüfachi mapu mew fey kom magelküleigün ñi konalegün, fey tañi küme feypialegün ñi chumechi zoy wenuntunegetuafel ka newentuñmanegetuafel pu mapuche ñi zugun.

Feychi zugu mew tati wünenkülelu tüfachi kiñel mapu mew, Andrés Jouannet, fey ta feypi tañi amulgeam tüfachi ramtuwün zugu mew  fey ta wüne rekülüwigün tati OIT ñi Convenio 169 zew nüntukunelu ta Chile. “ fantepu kiñe txekan küme amuliyiñ tüfachi fanenpegal ti mapuzugun tüfachi kiñel mapu mew, ka fey küme amulafiyiñ, inatuneafiyiñ ti Convenio 169 ka amulayiñ ti ramtuwün zugu mew, feymu tati tüfachi zugu re tüfachi küñel mapumu müten-nu, tati füxa kiñel mapu ta ka, tañi rume fanenzugugenmu ta iñchiñ mew”, feypi.

Ka fey ti kinken ñi logko mew mapuche-pewenche, Ricardo Meliñir, feyta feypi fantepu tañi pu che rume fantxeñpüramüwkületuy tañi mogelnenmu ñi zugun ka tañi pepi kim wigkazugun mu, feyta epu rume zugu ta amultuygün. “inche gütxamkakefiñ ti pu peñi küpal-lu ta wigkazugun, kizuegün tañi zugun, fey tañi inchiñ tañi rulpafiel, feymu ta inchiñ taiñ chetxokiwpeyem ñi pewenchegen mu, ¿Chumelu amta pu kim wigkazugulu ta pepi kim mapuzugunualu?, fantepu ta inchiñ epu zugun rulpayiñ, ka petu rulpayiñ igle zugun, taiñ pu püchike che kimay ta küla kewün. Mapuzugun ta küzawgey, feymu ta kiñeke re kiñeke nemülkan müten rulpay, feymu ta wewnefiyiñ ti re kim wigkazugulu müten”, feypi.

Femehi mew, tati logko mapuche-pewenche Pedro Currilem, Nibaldo Romero, tukulpay ti fillke mapuche txokinche küzawkelu tañi kimtukugeam ti mapuzugun. “Rume fanenzugugey ta feyta tañi pu che mu, tañi kuifitu mew tañi zew küzawmanegekenmu, ka fantepu llitugey tüfachi we txipantu, tüfachi pewenche mapu mew Kinken pigelu, feyta zuamneyiñ tañi feytachi zugu tañi kümeal tañi pu che mu, taiñ mapu mew, ka kake mapu. Zuamneyiñ tañi küme txipayal ka taiñ küme koneltual chew tañi küme noral taiñ fillke rakizuam”, feypi.

Kafey ti, wünelelu ti itxofillke az-mogenke che mu, Pedro Mariman, feyta feypi tañi kelluntukual kom tañi kimün nienmu tüfachi zugu mew entufilu feychi newe kuifi ramtuwün amulkelu tüfachi txokinche, chew tañi zewmageam ti we itxofillke az-mogenke che ñi fütxa txokiñ. “Inchiñ ta koneltuleyiñ tüfachi txokiñche fanenpegeam ti mapuzugun, petu koneltuleyiñ rekülnefiyiñ tüfachi zugu, tañi chumechi ñi entugeam tüfachi zugu. Tati pin ka pepiluwün zew müley, feymu ta zew wirinegey tati, ka ayinegey ta feytachi zugu ñi entugeal chumechi ñi feypilen ti Convenio 169. Fey petu mülelay ti chumechi ñi rüpütulgeal ti ramtuwün zugu, feychi zugu mu mew feypigepiyiñ taiñ kelluntukual, inchiñ am zew kimfilu feychi zugu”, feypi.

Tati machi mülelu lof Antonio Pilquinao Padre Las casas mew, Lucia Trangol, feyta tuwkunuy tañi mapu mu ka puwy ti zewyiñ püle tañi pemeal feychi txawün,  fey tañi amulgeam feytachi zugu matumatukunugeal, fey tañi pepi kimelgeal mapuzugun kom tañi iñi tañi upa kim mapuzugule. “Fachantü wiritugey tüfachi zugu, pewmagele ti estaw re femkunutulayafi, eñümalnetulayafi ragiñ kake chillka, amulgeay püchike chillkatuwe mew ka fütxake chillkatuwe mew, zoy zoy kimnegeay taiñ zugun, fanenpeñgeay mapuzugun chuchi tati kake zugun rüke, pelotuneayu ta zio. Ka fey, müley taiñ llownieafiel ti wigka zugun, epurumetu zugun mew günezuamküleayiñ, tukuneayiñ ta mapuzugun”, feypi ti machi.